Златото низ светот: Шпанија

Кус преглед на римското владеење

Првите документирани трговски активности со злато во Шпанија датираат околу 700 година п.н.е., кога Феникијците го разменувале своето орудие и стаклени мониста за шпанско злато. Во 25 година п.н.е. бил освоен регионот Ел Биерзо, каде се наоѓа рудникот што подоцна ќе стане најголемиот во целото Римско царство.

Двесте години подоцна започнало обемно ископување во „Лас Медулас“, чие злато и сребро го финансирало римското освојување на нови територии. Локалното население, кое било под римска доминација, обезбедувало бесплатна работна сила за овие активности.

Римјаните биле познати како специјалисти во хидраулично рударство. Со користење на воден притисок, тие ги ослободувале златните наслаги од карпите. Изградиле аквадукти кои носеле вода од блиските потоци и реки до рудниците. Водата го полнела ископаниот простор и создавала силен притисок што ги распарчувал дебелите карпи.

Рудниците биле опремени со сложени системи од канали и резервоари за транспорт и обработка на водата, која исто така служела за отцепување на златните наслаги. Оваа техника се користела низ светот до 19 век.

Римскиот командант и писател Плиниј Стариот, кој го надгледувал рударството во Хиспанија, вака го опишал процесот:

„Она што се случува е многу повеќе од дело на гиганти. Планините се пробиваат со тунели и галерии осветлени со ламби, каде рударите не гледаат сончева светлина со месеци и многумина умираат внатре. Овој тип рударство е наречен „ruina montium“, што значи „уривање на планината“. Пукнатините направени во утробата на карпите се толку опасни што е полесно да се најдат бисери на дното од морето отколку да се пробие каменот. Колку опасен го направивме светот!“ 

Периодот на Визиготите

Под динамичното водство на кралот Леовигилд, Визиготското кралство доживеало процут. Неговата цел била да воспостави контрола над целата Пиринејска област. Во стремежот кон оваа експанзија, Леовигилд водел кампањи против Источните Римјани, Кралството на Свевите (денешна Галиција и северна Португалија), Кантабријците, Баските и други помали кралства.

Во 570 година, тој опустошил делови од Баститанија и градот Малага, победувајќи ги нивните војски. Кампањите продолжувале секоја година во следните пет години. И покрај постојаните војни со Византијците на југот од Шпанија, Леовигилд ги толерирал и го прифаќал нивниот начин на живот, како и монетарниот систем.

Од почетокот на своето владеење, Визиготското кралство започнало со производство на монети со груб дизајн. За време на бунт во јужна Хиспанија, Леовигилд издавал и златни тремиси, украсени со крст, првпат воведен од царот Тибериј II.

Меѓутоа, кога ја вратил целосната контрола над Пиринејски Полуостров, тој престанал да го прикажува ликот на римскиот цар на своите монети. Овој потег сигнализирал отфрлање на формалниот авторитет на Константинопол.

Ефектот на златото за време на ренесансата

Шпанската ценовна револуција започнала околу 1470 година и траела до приближно 1650 година, период во кој златото и среброто се слевале во Шпанија од Новиот Свет. Количината на злато која пристигнувала од другата страна на Атлантикот значително се зголемила по откритието на благородни метали во Јужна Америка.

Дваесет проценти од целиот плен од освојувањата биле резервирани за шпанскиот крал и биле наречени „quinto real“ или „кралска петтина“.

Повеќето историчари сметаат дека крајот на Ренесансата го означува почетокот на шпанската ценовна револуција, која ги зголемила цените во Шпанија и, последователно, предизвикала инфлација низ западна Европа. Економистот Ерл Хамилтон тврди дека цените во Шпанија се зголемиле за околу 250 проценти помеѓу 1500 и 1600 година.

Ова довело до неконкурентност на шпанскиот извоз во Европа. Вишокот на пари ја зголемил понудата на средства и цените низ многу европски земји, но и придонел за релативниот пад на Шпанија и понискиот животен стандард во наредните векови.

Шпанците го трошеле златото на увоз на производи од други земји, без да произведуваат значителен извоз. Поради лесниот увоз на потрошувачки стоки, постоела мала мотивација за развој на инфраструктурата или за инвестирање во технологија и домашна економија.

Кога приливот на злато пресушил, шпанската економија значително заостанала зад онаа на нејзините европски соседи, што на крај довело до пад на шпанската империја.

За разлика од Шпанија, Англија била главен корисник на оваа ситуација. Огромните богатства што ги стекнал сер Френсис Дрејк ѝ овозможиле на кралицата Елизабета I да отплати значителен дел од државниот долг.

Насобраното злато помогнало во финансирањето на брзата експанзија на англиската морнарица. Иронично е што индустриската револуција, која започнала во 19 век, можеби немало да се случи доколку Британија не го добила ова значајно богатство.

Исто така, важно е да се наведи дека иако приливот на злато и сребро тогаш бил огромен, тој претставувал само мал дел од денешното годишно глобално производство на злато. Во 16 век, глобалното производство на злато се проценува на помалку од 100 тони, во споредба со над 100 000 тони произведени во текот на 20 век.

Златото во Шпанија во модерно време

Во 1980-тите и 1990-тите, златото не било популарна форма на инвестиција во Шпанија. Неговото купување било многу тешко, бидејќи тоа било возможно само преку шпанската централна банка. Поради високите даноци, златото ја изгубило својата привлечност како инвестиција. Дури ни либерализацијата на пазарот на злато во Европската Унија кон крајот на 1990-тите не ја подобрила ситуацијата значително.

Економската криза што започна во 2007 година доведе до тоа многу шпански граѓани да продаваат огромни количини накит – во некои години дури и до 50 тони – како старо злато за рециклирање. Брзата појава на продавници за „готовина за злато“ одговори на оваа нова потреба, овозможувајќи им на луѓето да продаваат накит од финансиски причини.

Поголемиот дел од старото злато и накитот биле испраќани за преработка во рафинерии, главно во Швајцарија и на Блискиот Исток. Додека владата размислувала дали е потребно да побара финансиска помош, граѓаните во други делови од Јужна Европа ги заменувале своите евра за злато.

И покрај економската криза, Шпанците се чини дека биле воздржани во инвестирањето во злато како начин за заштита од потенцијален колапс на еврото. Наместо тоа, тие претпочитале да гледаат на сопственоста на недвижности како на своја главна инвестиција. Но, со падот на вредноста на имотите, зголемените даноци и неизвесноста околу еврото, златото сепак било подобра опција за Шпанците.

Навистина, денес постојат знаци дека луѓето во Шпанија стануваат посвесни за предностите на инвестирањето во злато како средство за диверзификација на нивните портфолија.

Според Марион Милер, потпретседателка на Шпанската асоцијација за благородни метали, интересот за злато кај Шпанците бележи забележителен пораст.

„До неодамна, зборувањето за златото како инвестиција или како осигурување за заштита на богатството предизвикуваше сомнеж. Тоа сега е применето“, вели Милер. „Од 2010 година, кога економскиот пад во Шпанија стана неизбежен, се забележува растечка тенденција за инвестирање во физичко злато меѓу шпанските инвеститори, брокери и финансиски институции.“

„Сѐ уште постојат забуни и недостаток на информации за златото како средство за заштита на куповната моќ,“ објаснува таа, „и нашата цел е да ги информираме луѓето токму за инвестициското злато. Дополнително, зголемувањето на цените на златото не е рефлексија на кризата, туку на крајот на еден монетарен циклус“.

Автор: Дарко Крстески

Извори:

Pliny the Elder (77-79 п.н.е.) - “Naturalis Historia”

Hamilton E. J. (1934) - “American Treasure and the Price Revolution in Spain, 1501–1650”

Vilar P. (2011) - “A History of Gold and Money: 1450-1920”

Bernstein P. L. (2000) - “The Power of Gold: The History of an Obsession”